
به زبان ساده گردشگری پایدار، با اتکا بر مفهوم توسعه ی پایدار، در تلاش است باصنعت گردشگری در عین سوددهی اقتصادی، کمترین تاثیر را بر جوامع میزبان و محیط داشته باشد.
جامعه جهانی کنونی متوجه این موضوع شده که گردشگری با شتاب باورنکردنی در حال توسعه و فراگیر شدن می باشد و افزایش آگاهی افراد از تاثیرات محیطی، فرهنگی و اقتصادی گردشگری بر مقصدها باعث ایجاد نگاهی پایدار به شکل تئوری و عملی در مدیریت گردشگری شده است.
ایده ی گردشگری پایدار از مفهوم وسیع تر توسعه ی پایدار اقتباس شده و انعکاسی از نگرانی فزاینده از تاثیرات انسانی بر محیط می باشد. پایداری به عنوان یک مفهوم از دو دیدگاه در تضاد باهم به وجود آمده است:
1. انسان محور : در این دیدگاه انسان نیروی مسلط بر زمین است و طبیعت به نفع او کنترل می شود.
2. بوم محور : حفظ کیفیت محیط طبیعی را مهم تر از پیشرفت نوع بشر می داند.
جامعه ی بین المللی در دهه 1960 میلادی به مسئله ی مهم توسعه ی پایدار علاقه مند شد و نگرانی هایی در زمینه ی تعادل بین توسعه ی اقتصادی و توسعه ی اجتماعی مطرح گردید.
سازمان ملل در سال 1984 میلادی، کمیسیون جهانی محیط و توسعه را تشکیل داد که این کمیسیون بیانیه ای با عنوان “آینده مشترک ما” (Our Common Futue) منتشر کرد که تعریف مشخصی برای توسعه پایدار ارائه کرد.
” توسعه ای که بتواند نیازهای نسل فعلی را برآورد کند بدون آن که توانایی نسل های آتی را در تامین نیازهای شان به مخاطره اندازد.”
جلسات مربوط به توسعه ی پایدار در سطح جهانی ادامه داشت تا در نشست سال 1992 در شهر ریودوژانیروی برزیل،”دستورکار 21″ به عنوان دستورالعملی بین المللی برای توسعه پایدار تصویب گردید و به امضای رهبران 182 کشور جهان رسید.
با اینکه گردشگری مقوله ای محوری در این دستورکار نبود ولی بسیاری از دولت ها، توسعه پایدار را به شکلی موفق در توسعه گردشگری به کار گرفتند. زیرا گردشگری پدیده ای است که از منابع طبیعی، فرهنگی و انسانی استفاده می کند و باید به بخشی از تلاش جهانی برای دست یابی به توسعه پایدار تبدیل شود.
گردشگری رویکردی مبتنی بر نیاز فطری انسان است که با درنظرداشت الزامات اخلاقی، ملاحظات زیستمحیطی و صیانت و حفاظت از منابع و دستاوردهای طبیعی و تاریخی به رشد و توسعه اجتماعی، ایجاد اشتغال پایدار و توانمندسازی جوامع بومی و محلی و سود این جوامع از فعالیتهای گردشگری کمک میکند. از اینرو بایسته است که مورد توجه جدی دولتها، سازمانها و نهادهای بینالمللی و سیاستگذاران قرار گیرد.
حس کنجکاوی انسان و حرکت وی روی کره زمین از دیرباز در راستای تأمین ضرورتها و نیازهای انسانی صورت پذیرفت، بیآنکه به آن آگاه باشد و حال پس از گذشت سالها این شیوه فراگیر و منش نهادیشده انسانی به عنوان یکی از فعالیتهای مهم بشری لقب گرفته و با عنوان «گردشگری» مطرح است. اهمیت و ضرورت گردشگری در جهان بر کسی پوشیده نیست.
امروزه گردشگری به عنوان یکی اجزای جداییناپذیر زندگی بشری به شمار میرود و از آن به عنوان ابزاری به منظور توسعه نام میبرند؛ با این همه، شاهد آن هستیم که عدم شناخت صحیح و کافی از آن، آسیبهای زیانباری را به وجود آورده است.
گردشگری به عنوان یکی از صنایع پردرآمد، از بخشها و عناصر بسیار متنوع و متکثری تشکیل شده است و همین امر بر پیچیدگی و پویایی آن میافزاید. در نگاه کلی سفر امری بسیار ساده و به عنوان یکی از فعالیتهای روزمره، مرسوم و معمولی زندگی نگریسته میشود اما با بازنگاهی عمیق و درنگ در این پدیده، پیچیدگی آن نمود پیدا میکند. از اینرو گردشگری امروزه یک موضوع کاملا تخصصی است و بدون اتکاء به رویکردهای علمی و اقدامات قاعدهمند نمیتوان شناخت و تفسیر قابلقبولی از آن انتظار داشت. شناخت گردشگری نیازمند شناخت منسجم و روشمند زنجیره خدمات کالا و خدمات در فرآیند گردشگری، گردشگر، جامعه میزبان، زیرساختها، شبکه حملونقل، اقامتگاه، غذا و نوشیدنی و … است که از جمله اجزاء و فعالیتهای آن به شمار میروند و هر کدام از این اجزاء نیز به زیربخشها و ریزفعالیتهای جداگانه و تخصصی تقسیم میشوند.
گردشگری نیز همانند سایر فعالیتهای مرسوم بر اساس نیازهای جوامع شکل گرفته و رویکردهای متنوعی طی ادوار مختلف در آن ایجاد و گسترش یافته است. گردشگری در حقیقت اقدامی است در جهت ایجاد پایداری و فعالیتهای گردشگری به نوبه خود باید در راستای اهداف پایداری باشد و به عنوان یکی از عناصر توسعه پایدار لقب گرفته است. از سوی دیگر ذکر این نکته ضروری است که صحبت از توسعه پایدار صرفا به درآمدهای اقتصادی ناشی از گردشگری، ارزآوری و حضور انبوه گردشگران در یک مقصد گردشگری محدود نمیشود بلکه توسعه پایدار مفهومی هنجاری بوده و به معنای توسعه همهجانبه و یکپارچه است. توسعه پایدار حتی صرفا به مفهوم حفظ منابع زیستمحیطی و یا افزایش درآمدهای اقتصادی و نرخ اشتغال و کاهش بیکاری نیست؛ بلکه به توسعه در همه بخشها و عناصر تأکید میکند.
با توجه اهمیت گردشگری پایدار، مجمع عمومی سازمان ملل سال ۲۰۱۷ میلادی را بهعنوان سال جهانی “گردشگری پایدار: ابزاری برای توسعه” (International Year of Sustainable Tourism for Development) اعلام کرد.
این نامگذاری با پنج هدف اصلی، رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، شمول اجتماعی، کاهش فقر و اشتغال، بهرهوری منابع، تغییرات اقلیمی و حفاظت از محیط زیست، ارزشهای فرهنگی، میراث و تنوع و درک مشترک، صلح و امنیت انجام شده است.
این عنوان فرصتی است بینظیر برای کمک بیشتر گردشگری به تحقق مفهوم پایداری (از هر سه جنبه اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی) و باعث میشود آگاهی عمومی نسبت به ابعاد صنعتی که ارزش حقیقی آن اغلب دستکم گرفته میشود، افزایش یابد. آژانس تخصصی سازمان ملل متحد در زمینه گردشگری (UNWTO)، در راستای این ابتکار عمل، با همکاری دولتها، نهادهای مرتبط با سازمان ملل متحد، دیگر سازمانهای بینالمللی و منطقهای و سایر دستاندرکاران ذیربط به دنبال پیشبرد و اجرایی کردن هر چه بهتر این سال بینالمللی است.
گردشگری یکی از صنایع رو به رشد جهان است و منبع مهمی برای کسب درآمد بسیاری از کشورها محسوب میشود. صنعت گردشگری با تمرکز ویژه بر مردم، از طریق ایجاد مشاغل مختلف، به جوامع محلی حیاتی دوباره میبخشد، اما گردشگری پایدار از تمرکزی دوباره و سازگاری آن با شرایط موجود میگوید. باید بین محدودیتها و استفاده از منابع توازنی یافت که تغییرات مداوم، نظارت و برنامهریزی به ما این اطمینان را بدهد که گردشگری را میتوان مدیریت کرد. جنبههای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی توسعه پایدار باید شامل منافع همه ذینفعان ازجمله مردم بومی، جوامع محلی، بازدیدکنندگان، صنعت و دولت باشد. گردشگری بسان سایر اشکال توسعه ممکن است باعث مشکلاتی شود مانند عدم تمرکز محلی، از دست دادن میراث فرهنگی، وابستگی اقتصادی و تخریب محیط زیست. یادگیری درباره تأثیرات گردشگری باعث شده است که بسیاری از مردم مسئولانهتر بهدنبال تعطیلات باشند و به اشکال مختلف گردشگری جایگزین یا گردشگری پایدار روی آورند مانند گردشگری مبتنی بر طبیعت، اکوتوریسم و گردشگری فرهنگی. در حال حاضر گردشگری پایدار آنقدر مورد توجه قرار گرفته است که برخی میگویند آنچه که ما در حال حاضر به آن گردشگری “جایگزین” میگوییم “جریان اصلی گردشگری” طی این دهه خواهد بود.