معرفی روش LINMAP
مقدمه
بررسی مهمترین سوابق اجرایی طرح ها و پروژه های عمرانی کشور نشان می دهد در برنامه ریزی های گذشته همانند بسیاری از کشورهایدر حال توسعه، اهمیت و ارزش، منابع طبیعی و محیط زیست از دیدگاه تصمیم گیران پنهان بوده است و بسیاری از پروژهها بدون توجهبه ملاحضات زیست محیطی، طراحی و بهره برداری شده اند. نتیجه و پیامد چنین اقداماتی، بروز آلودگی های مختلف و تخریب و خسارت به منابع محیطی در کشور بوده استتصمیم گیری یکی از کلیدی ترین وظایف مدیران سازمان ها محسوب می شود و به عنوان فرآیند شناختی در انتخاب یک گزینه درمقابل چندین گزینه متفاوت است. یک تصمیم گیری نادرست می تواند ضررهای جبران ناپذیری بر محیط زیست وارد آورد در حالیکهاتخاذ تصمیم درست در زمان مناسب، می تواند سبب حفظ محیط زیست و توسعه پایدار گردد. برای ارزیابی اثرات، روشهایی مختلفیوجود دارد مانند ماتریس، روش چک لیست، روش فازی، روش تحلیل سلسله مراتبی و روش های جامع که این روشها ها بصورت کمی وکیفی به کار گرفته میشوند و عمده روش ها به صورت تک بعدی به ارزیابی پرداخته اند و شدت اثر را به عنوان مهمترین عامل ارزیابیتحت تاثیر معرفی می کنند و مدت زمان اثر از مواردی است که در تعداد محدودی از ارزیابی ها مورد توجه قرار گرفته است و تعامل بیناثرات زیست محیطی، اثرات اجتماعی و اثرات اقتصادی پروژه ها اهمیت فراوانی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد از این رو به منظوردستیابی به یک روش عملی و جامع برای ارزیابی اثرات از روش های تصمیم گیری چند معیاره می توان استفاده کرد که طی آن هربخش از پروژه ضریب اهمیت جدا می گیرد و با معیارها و زیر معیارهای ویژه خود ارزیابی می شود. برای محاسبه میزان اهمیت معیارها وزیر معیارها و تصمیم گیری های پیچیده از مدلهای چند معیاره تصمیم گیری استفاده میشود[ 2]. این مطالعه با هدف بررسی و معرفی LINMAPیکی از مدل های مهم چند معیاره تحت عنوان 1 در ارزیابی اثرات زیست محیطی انجام شده است.
معرفی مدل و برخی مطالعات انجام شده در این زمینه
جهت بیان بهتر موضوع میتوان مسائل چند معیاره را به صورت یک سامانه در نظر گرفت. به طور کلی عناصر یک سامانه چند معیاره عبارتند از:
عناصر ورودی: گزینه ها، هدف کلی، معیارها، زیر اهداف، ترجیحات، سیاست ها و محدودیت ها
پردازشگر ها: تکنیک های چند معیاره
عناصر خروجی: جواب های مرجع، جواب های قابل قبول، جواب های ارضا کننده و تحلیل حساسیت جواب ها
برای تحلیل یک سامانه چند معیاره باید عناصر آن را به خوبی شناخت و آنها را به طور دقیق تعریف کرد و سپس به مدل سازی وتجزیه و تحلیل آن پرداخت. تصمیم گیری چند معیاره، مبحثی است که به فرآیند تصمیم گیری در حضور معیارهای متفاوت و بعضا متناقض با یکدیگر میپردازد. علیرغم گستردگی موارد استفاده از تصمیم گیری چند معیاره، پاره ای مسائل مشترک در تمامی مسائل تصمیم گیری چند معیاره وجود دارند. هر مسأله می تواند دارای هدف چند گانه باشد. معیارها ممکن است در تعارض با هم باشند، اهداف و معیارهای متفاوت ممکن است در دارای مقیاس اندازه گیری متفاوت نیز باشند. حال این گونه مسائل می تواند یا به معنای طراحی بهترین جواب و یا انتخاب بهترین جواب از میان جواب های موجود باشد .مدل های تصمیم گیری چند معیاره به دو دسته عمده تقسیم می گردند:
1.مدل های تصمیم گیری چند هدفه
2.مدل های چند هدفه به منظور طراحی و مدل های چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه برتراستفاده می گردند.
مدلLINMAP گروه مدل های تصمیم گیی چندشاخصه قرار دارد در زیر گروه سازشی و دسته مدل غیر جبرانی قرار می
گیرد.(شکل1)..
یکی از رویکردهای حل مسائل تصمیم گیری چند شاخصه، فرمول بندی آنها در قالب مدل های برنامه ریزی ریاضی است. در اینرویکرد سعی میشود تا با استفاده از مدل ریاضی، اوزان شاخص های تصمیم گیری و یا رتبه بندی گزینه ها مشخص شود. یکی ازاولین روش های مبتنی بر برنامه ریزی ریاضی، روش برنامه ریزی خطی برای تحلیل چند بعدی ترجیحات است که در سال 1973معرفی شده است و مبنای رتبه بندی گزینه ها در آن، اندازه گیری فاصله هر گزینه از نقطه ایده آل « استرینواسان و شوکر » توسطLINMAP است[ 5] . روش با شروع از ماتریس تصمیم گیری و ترجیحات تصمیم گیرنده نسبت به مقایسات سراسری در خصوص راهکارها و وزن ها، نقطه ایده آل تصمیم گیرنده را ایجاد می کند.وان و لی بیان کردند که روش های تصمیم گیری با انواع مختلف اطلاعات ،که به آن تصمیم گیری چندشاخصه ناهمگن می گویند بسیار پیچیده و جذاب هستند. هدف مقاله آنها گسترش تکنیک برنامه ریزی خطی برای تجزیه و تحلیل داده چند بعدی ترجیحاتبرای حل مسائل تصمیم گیری چندشاخصه ناهمگن داده های فازی است. در این روش ترجیحات تصمیم گیرنده به صورتمقایسات زوجی گزینه ها با درجات تردید، مشخص می شود و فاصله هر گزینه از راه حل ایده ال فازی بررسی میشود و گزینه ها رتبه بندی می گردند . لی و یانگ در پژوهشی با عنوان» برنامه ریزی خطی برای تصمیم گیری گروهی چند شاخصه در محیط فازی« به توسعه مدل (LINMAP) در محیط فازی پرداختند. در این مقاله ابتدا سازگاری و ناسازگاری گروهی بر مبنای ترجیحات گزینه ها، بوسیله تصمیم گیرندگان تعریف شده است. سپس یک برنامه ریزی خطی بر مبنای فاصله هر گزینه از راه حل ایده آل مثبت به وجود می آید. در این مقاله ابتدا سازگاری و ناسازگاری گروهی بر مبنای ترجیحات گزینه ها، بوسیله تصمیم LINMAPگیرندگان تعریف شده است. سپس یک برنامه ریزی خطی بر مبنای فاصله هر گزینه از راه حل ایده آل مثبت به وجود می آید. در ادامه راه حل ایده آل مثبت و وزن معیارها با استفاده از یک مدل تصمیم گیری جدید بر مبنای سازگاری و ناسازگاری گروهی تخمین زده شده است و سر انجام فاصله هر گزینه از راه حل ایده آل مثبت فازی مثبت محاسبه و همه گزینه ها رتبه بندی شده اند.
در پژوهشی که علی اصغر انواری رستمی و همکاران انجام داده اند بررسی شد که آیا روش های مختلف، رتبه های مختلف ارائه می کنند؟ نتیجه نشان داد، رتبه های بهدست آمده بر مبنای روش ه ای مختلف MDAMبا یکدیگر به نحو معناداری متفاوت بودند. به طور کلی رتبه بندی شرکت ها با شاخص های یکسان اما روش های مختلف، متفاوت بود. بنابراین برای رفع ابهام و سردرگمی در انتخاب نهایی از الگوی ترکیبی رتبه بندی شرکت های بورس بهره گرفته شد و در انتها الگوریتمی جامع ازروش های رتبه بندی ارائه شده است:
یکی از مزایای استاده از روش LINMAPپایه ریزی بر اساس مدل ریاضی است که سبب میشود جواب حاصل از این روش یک پاسخ بهینه باشد به عبارت دیگر برای یافتن گزینه برتر تمام فضای پاسخ بررسی میشود .خصوصیات بارز دیگر این تکنیک گروه بندی گزینه های هم رتبه است که شرایط را برای برنامه ریزی هرچه مناسب تربرای پاسخ گویی به آثار فراهم میکند.
مثال عددی برای بیان بهتر روش
روش برنامه ریزی خطی برای تحلیل چند بعدی ترجیحات، روشی است که مقایسات زوجی تصمیم گیرنده از ارجحیت گزینه ها را در نظرمی گیرد و از آنجا که به همه ابعاد برای ارزیابی گزینه ها توجه می کند، به آن تحلیل چند بعدی ترجیحات می گویند. در این بخش بااستفاده از مثال عددی، نحوه استفاده از مدل در تعیین اوزان تصمیم گیری مسائل چند شاخصه ارائه می شود. این مثال با استفاده ازحل شده است مسأله شامل 5 گزینه است که براساس دو شاخص مورد ارزیابی قرار گرفته اند ماتریس تصمیم مسأله LINMAP روش ارزیابی شده اند. قضاوت اولیه تصمیم گیرنده در X و 2 X بر اساس شاخصهای 1 A تا 5 A به صورت زیر میباشد. در این مثال گزینه های 1خصوص ترجیحات زوجی گزینه ها نسبت به یکدیگر به صورت زیر بوده است:
به طور مثال براساس این رتبه بندی اولیه ترجیح داده شده است. به رغم ناسازگاری موجود در مجموعه مسأله فوق با استفاده از روش LINMAPحل شده و نتایج زیر از آن حاصل شده است.
W بردار اوزان V بردار ایده آل می باشد. حال نسبت به بی مقیاس سازی ماتریس تصمیم با استفاده از فاصله اقلیدسی اقدام می
شود. ماتریس بی مقیاس به صورت زیر خواهد بود.
حال گزینه های ایده آل مثبت و منفی به صورت زیر تعریف می شوند:
با توجه به ماتریس های فوق، رابطه ( 4) برای محاسبه اوزان بهینه این مسأله به صورت زیر فرموله می شود:
با حل رابطه فوق نتایج زیر حاصل می شود:
با جای گذاری این مقادیر در رابطه و با توجه به ماتریس هایAوB ، شاخص نهایی رتبه بندی هریک از گزینه های تصمیم گیری بهصورت زیر قابل محاسبه است:
براین اساس ارجحیت گزینه ها به صورت زیر حاصل می شود:
نتیجه گیری و جمع بندی
در واقع ارزیابی آثار محیط زیستی برای جلوگیری از اثر منفی طرح )پروژه( بر محیط زیست و کاهش هزینه ها است. در ارزیابی آثارزیست محیطی، آثار طرح بر محیط زیست پیش بینی می شود تا از آسیب به محیط زیست جلوگیری شود یا به کمک اقدامهایی برای اصلاح و کاهش آثار منفی طرح اقدام شود.طبیعی است چنانچه ارزیابی آثار متقابل محیط و عملکردهای انسانی در قالب پروژه های عمرانی انجام بگیرد توان بالقوه محیط وظرفیت آن و آثاری که بر عملکردها ایجاد می کند از طریق شناخت اولیه آشکار می شود درجه اهمیت و ابعاد آثار منفی در شرایطی که توان محیط در حد پذیرش نسبی فعالیت های منظور شده نباشد و نیز آثاری که از نظر اقتصادی-اجتماعی بر این فعالیت ها وارد می کند می تواند از طریق کاربرد تکنولوژیهای فنی و با شیوه های حفاظتی به حداقل کاهش می یابد.
منابع برای مطالعه بیشتر :
1.بررسی اهمیت و نحوه اجرای مدل LLINMAPدر ارزیابی اثرات زیست محیطی مریم مروتی 1،مریم نصاری 2
2. بررسی اثرات محیط زیستی سد رودبار لرستان در مرحلۀ بهره برداری با استفاده از نرم افزار MIKE11 و تکنیک LINMAP سحر رضایان 1 *، سید علی جوزی 2 ، صدف عطائی 3
3. رتبه بندی مالی شرکت های بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از روش های تصمیم گیری چند شاخصه و مدل های ترکیبی
