ریخت سنجی

اثرات محیطی تغییراتی را به جاندار تحمیل می ­کند و موجود برای حفظ بقا و افزایش شایستگی خود ناچار به سازش است و این اثرات وابسته به شدت تغییرات محیطی، توسط ریخت­ سنجی قابل اندازه­ گیری می­ باشد. در واقع شکل­ پذیری ریختی نشان­ دهنده تنوع قابل اندازه­ گیری است و به همین دلیل اغلب این سازگاری­ ها در غالب مطالعات ریختی قابل بیان و آنالیز هستند. توصیف کمی و تحلیل تغییر شکل جانداران در علم زیست ­شناسی ریخت­ سنجی نامیده می­شود. تجزیه و تحلیل شکل در اکثر مطالعات زیستی نقش مهمی را بازی می­کند، بسیاری از فرآیندهای زیستی مانند بیماری، تکامل آنتوژنیک، سازگار شدن با فاکتورهای جغرافیایی و افتراق تکاملی در طولانی مدت باعث به وجود آمدن اختلاف بین افراد یا اندام آن­ها می شود. تفاوت در شکل ممکن است نشانه­ ای از عملکرد متفاوت یک اندام واحد باشد که تحت نیروی انتخاب به ­وجود آمده باشد. آنالیز تفاوت­ های شکل یکی از روش­ هایی است که می­توان با استفاده از آن نیروهای محرک ایجاد اختلاف بین افراد را شناسایی کرد. ریخت­ سنجی در واقع یک روش کمی است که بسیاری از محققان برای مقایسه شکل از آن به وفور استفاده می­کنند و معمولا به صورت جدولی از اعداد ارائه می­شود و نمی­توان بر اساس آن­ها اختلاف شکل را به راحتی تصویر­ سازی کرد. در مقابل مطالعات کیفی شامل تصاویر یا توضیحات مختصر هستند. بر این اساس ریخت­ سنجی در واقع ارتباط قوی­تری با ریاضیات و آمار دارد تا ریخت­ شناسی. در واقع ریخت­ سنجی شاخه­ ای از ریاضی است که برای تجزیه و تحلیل شکل استفاده می­ شود. ریخت سنجی هندسی در واقع روشی نوین برای مطالعات ریخت­ شناختی است که در آن تجزیه و تحلیل شکل به صورت هندسی انجام می ­شود و داده ­های حاصل به­ راحتی می­توانند شکل­ های پیچیده را تصویرسازی کنند. این تصویر سازی اجازه می­دهد که بتوان به­ راحتی شکل را مقایسه کرد و اختلافات را شناسایی و آن­ها را تفسیر کرد. ریخت سنجی هندسی مزیت­ های زیاد دیگری نسبت به ریخت­ سنجی سنتی دارد که از جمله می­توان به جدا­سازی داده­ های شکل از اندازه اشاره کرد، با این مفهوم که با استفاده از این روش شکل افراد فارغ از اندازه آن­ها با هم مقایسه می­ شوند. در واقع شکل­ پذیری ریختی نشان­ دهنده تنوع قابل اندازه ­گیری است و به همین دلیل اغلب این سازگاری­ ها در غالب مطالعات ریختی قابل بیان و آنالیز هستند.علم ریخت­ سنجی در ابتدا برای مطالعه شباهت فسیل­ ها با دیگر موجودات استفاده می­شد اما امروزه برای شناخت جمعیت­ های درون­گونه­ ای، بین­ گونه­ ای و تشریح روابط تبارزایی کاربرد دارد. با استفاده از این علم ارزش جمعیت­ ها و لزوم حفظ ذخایر آن­ها آشکار گردیده و مشخص شد که تفاوت­ های بین جمعیت­ ها لزوما در ژنوم آن­ها پدیدار نمی­ شود و خود این مسئله به ارزش این علم افزوده است. مطالعه شکل بدن موجودات موضوع تحقیقات متعددی بوده است ولی اخیرا کاربرد روش­ های ریخت­ سنجی هندسی در مطالعه روند تغییرات شکل بدن موجودات مرسوم شده است. این علم با اندازه­ گیری خصوصیات ریختی موجودات مختلف میتواند کمک موثری به شناسایی و رده­ بندی آن­ها نماید. علاوه­ بر ­این، اندازه گیری تنوع و گوناگونی ریختی از دیدگاه بوم­ شناسی و ژنتیک بسیار حائز اهمیت است. همچنین ریخت­ سنجی آنالیز کمی شکل، یک ابزار ضروری در زمینه­ ی زیست ­شناسی از جمله اکولوژی و تکامل تا کاربرد عملی در علم پزشکی می­ باشد.

منابع؛

Via and Lande, 1985. Genotype-environment interaction and the evolution of phenotypic plasticity. Evolution 39:505-522

Zelditch et al,. 2004, Geometric morphometrics for biologists: a primer. Elsevier, Academic Press, Amsterdam

West-Eberhard MJ, 1989, Phenotype plasticity and the origins of diversity. Ann Rev. Ecol. Syst. 20:249-278

Tjarks H. 2009. Geometric Morphometric Analysis of Head Shape in Thammonphis elegans. A Thesis Presented to the Factuly of California state University, Chico. 1-3